Weg met tech
Tekst André Plat
André Plat is redactielid Od
Technologie heeft ons in haar greep. Grote techbedrijven hebben het voor het zeggen. In het boek De tech coup geeft Marietje Schaake ongelooflijk veel, ja, bijna uitputtend veel voorbeelden. Ook presenteert ze een visie om aan de zeggenschap van techbedrijven iets te doen, maar dat was in het boek nog wel even zoeken.
De visie om techreuzen aan te pakken komt er kort gezegd op neer dat we kritischer moeten zijn op wat en hoe we als overheid investeren in IT en beter moeten kijken welke diensten we afnemen van techreuzen. De overheid als opdrachtgever zou kritischer moeten zijn, democratische waarden moeten bevorderen en toezicht moeten organiseren. En meer dan nu het geval is, de IT-infrastructuur voor haar rekening moeten nemen. Die les wordt maar nauwelijks getrokken. Snap ik ook wel weer: want rapporten van het Adviescollege ICT-toetsing betogen hoge terughoudendheid hierop.
Handvatten uit Azië en Rusland
De samenwerking tussen de Europese Unie (EU) en de Verenigde Staten wordt als cruciaal gezien. Mijn observatie is dat geleide economieën als Azië en Rusland, hoewel geen vrijheid van informatie, wel bescherming bieden tegen de ongebreidelde verdienmodellen van de tech-industrie. Dat Schaake dat perspectief nauwelijks uitwerkt is vanuit westers perspectief goed te begrijpen. Toch zou een overzicht van tech-infrastructuren van overheden uit die regio’s ons mogelijk handvatten kunnen geven om de macht te beteugelen. Het boek mist daarop ook een financiële analyse. Het grootste gevaar van de vrije markt en vrijheid van informatie is volgens Schaake de ondermijning van onze democratische waarden. De politiek zou hier veel krachtiger op moeten acteren. Er worden in het boek enkele voorbeelden gegeven waarin EU-landen samen in staat zijn om techreuzen te beïnvloeden.
Lichtpuntje Informatiewet?
Voor de informatieprofessional zit er niet zoveel directe waarde in het lezen van dit boek. De delen over desinformatie illustreren wel weer dat wij met onze informatie op goud zitten en daarmee meer de openbaarheid in moeten. Hooguit zouden wij een rol kunnen nemen als gebruiker bij het accepteren van voorwaarden/of wijzigingen daarop, of als betrokkenen bij de keuze over zelf doen of uitbesteden en dan goed opletten bij de inkoop van systemen. Voor het overige heeft de Nederlandse wetgeving een te beperkte werking om de tech-coup te keren en onze democratische waarden beter te waarborgen. Ik dacht nog een lichtpuntje te zien in de Informatiewet. Echter, net als de Archiefwet heeft die vooral kracht van werking als die meer internationaal wordt ingezet. Ten minste, op het niveau van de EU en VS samen. Dan is het mogelijk om een vuist te maken. Dergelijke wetgeving zou wat mij betreft ook een werking voor de hele samenleving moeten hebben. Voor alle bedrijven, inclusief tech-reuzen, zou het helpen als meer openheid en verantwoording tot de bedrijfscultuur horen en directies met hun producten daar ook transparant en aanspreekbaar op zijn en dat de overheid toezicht organiseert.
Liberale vrijheden inperken
Het zou goed zijn als we weten wat we kopen, wat met wat verbonden is, wie daar baat bij heeft en hoe ongeveer de kosten en het verdienmodel in elkaar steken. En ja, dan misschien onze liberale vrijheden maar wat inperken: en ja, dan komen er weer nieuwe beperkingen. Liefst zie ik bedrijven die deugen en “eigen” good governance, maar dat sprookje gaat niet werken. Ook Schaake ziet mogelijkheden in een krachtiger overheidsoptreden en toezicht. Maatregelen zijn urgent en noodzakelijk zijn. Als het daarvoor niet al te laat is.