Onder de voorganger van de Woo (de Wob) ontstond een gejuridiseerde praktijk vol traagheid, met procedures die soms louter over termijnen gaan en zich schriftelijk voortslepen zonder wezenlijk menselijk contact. Omgeven met frames over journalisten die als “rupsjes-nooit-genoeg” hele beleidsafdelingen lamlegden met “sleepnetverzoeken” en met beelden van overheidsjuristen die verzoekers vakkundig het spreekwoordelijke moeras in werken, zodat ze opgeven. Het bracht een generatie Woo-verzoekers voort met ingebakken wantrouwen. Er zijn journalisten die duizenden euro’s aan dwangsommen incasseren, zonder dat de gevraagde informatie loskomt. Zij zien parallel aan het vollopen van dwangsommen de nieuwswaarde van hun onderwerp verdampen. Deze sceptici moeten zakendoen met ambtenaren die ook hun ervaringen hebben. Zoals de ambtenaar die naar eigen zeggen een brede rug ontwikkelde voor de “officier-van-openbaarheids-justitie-houding” van verzoekers. Deze erfenis uit het Wob-tijdperk bestaat nog steeds.

Reuring

Voor bestuursorganen is deelname aan bemiddeling verplicht, als een journalist, wetenschapper of andere professionele verzoeker (bijvoorbeeld iemand van een ngo) daar bij het ACOI om vraagt. “Gewone” burgers kunnen geen bemiddeling bij het Adviescollege vragen. Het overgrote deel van de bemiddelingen wordt tot nu toe op verzoek van journalisten gedaan. Onderzoeksjournalisten zien het als hun taak om reconstructies te maken van besluitvorming en langs welke lijnen er is gedacht. Qualitate qua zijn journalisten geïnteresseerd in besluitvorming over onderwerpen met maatschappelijke reuring. De bemiddelde onderwerpen illustreren dat: overheidssubsidies, kernenergie, aanbestedingen, belastingheffing, belangenverstrengeling, dierenwelzijn, aan CO2-uitstoot gerelateerde milieu-informatie of chatberichten over brisante kwesties. Bestuurders en hun ambtenaren vinden regelmatig dat zij sommige zaken – bijvoorbeeld persoonlijke beleidsopvattingen in Woo-jargon – geheim mogen houden. Dit zijn basisingrediënten van de gemiddelde bemiddeling.

Afkicken

Juridiseren nodigt uit om in te zoomen op wat niet openbaar kan worden en dat deugdelijk te motiveren. Woo-bemiddeling gaat over wat en hoe het wel zou kunnen en nodigt uit daarover in gesprek te gaan. Eventueel lopende bezwaarprocedures worden opgeschort tijdens een bemiddeling. De bemiddelingspraktijk laat zien dat afkicken van procederen en juridiseren niet makkelijk is. Soms hebben partijen al een paar rondes bezwaar en beroep achter de rug als ze bij het Adviescollege aankloppen. De verwijten die op tafel komen, liegen er soms niet om. Opvallend is dat bestuursorganen erg gericht kunnen zijn op het eigen proces en dan uit het oog verliezen dat een journalist of een andere professionele verzoeker, zijn werk ook gewoon wil kunnen plannen. Voor verzoekers is niets zo frustrerend als streefdata die keer op keer niet worden gehaald. Of dat informatie die gereed ligt, moet wachten op ondertekening van een besluit dat nog weken in “de parafenlijn” vertoeft. In zo’n geval besloot de Woo-contactpersoon om de wachtende documenten alvast vrij te geven en het formele besluit later toe te sturen. Een dergelijk gebaar wordt door een verzoeker gewaardeerd.

Integer geheimhouden

Als een Woo-verzoek politiek gevoelig is of het mandaat niet goed geregeld is, dan kan zo’n creatieve ingreep een brug te ver zijn. Wat dan helpt is dat daarover openlijk kan worden gesproken. Dat vergt van het bestuursorgaan soms dat de hoogst verantwoordelijke persoonlijk aanschuift. Van de Woo-verzoeker wordt soms begrip gevraagd voor de bestuurlijke context. Bottomline is immers dat de Woo openbaarheid bevordert, maar dat er ruimte is voor vertrouwelijkheid als dat nodig is. ACOI-bemiddelaars zullen altijd zoeken naar wegen die naar openbaarheid leiden. Soms blijft de gevraagde informatie toch vertrouwelijk. Wat dan soms kan, is de informatie onder geheimhouding inzien. Het betekent voor een journalist dat er niet zomaar over gepubliceerd kan worden. Een gemeente en een journalist deden dat onlangs na afloop van een bemiddeling, nadat het Adviescollege de informatie onder geheimhouding had ingezien en advies had uitgebracht. Voor de journalist droeg deze actie bij aan herstel van vertrouwen in de integriteit van het bestuursorgaan. Deze zaak illustreert de wisselwerking tussen bemiddeling en de adviestaak: deze combinatie maakt bemiddeling door het ACOI uniek. Als partijen er niet uitkomen, kan het Adviescollege een advies uitbrengen. Tot nu toe kwam het zes keer tot een advies na bemiddeling. Het Adviescollege volgt wat er met deze adviezen wordt gedaan en rapporteert daarover aan de Tweede Kamer. De meerderheid van de bemiddelingen eindigt met een zogenaamde eindbrief. Dat betekent dat de betrokkenen het eens werden en de klacht (grotendeels) weggenomen is. Adviezen en eindbrieven staan op de website van het ACOI.