‘Ambtenaren zien hun laptop, maar niet de wereld daarachter,’ zegt Van den Berg. ‘Daar staan datacenters met servers die 24/7 draaien, gekoeld moeten worden en veel water en energie kosten.’ Kuijlenburg herkent dit: ‘Ik kwam uit de wereld van tastbare verduurzaming, zoals afval. Toen ik in dit domein stapte, had ik geen idee hoe groot de impact van IT was. Inmiddels groeit de bewustwording, maar handelingsperspectief ontbreekt vaak. Bewustzijn is één, weten wat je kunt doen is iets anders.’ De campagne Data als onbekende vervuiler maakte die impact tastbaar. Slijpstof, een start-up uit Rotterdam, won een challenge met een concept waarin de CO₂-uitstoot van digitale handelingen zichtbaar werd gemaakt in houten ballonnen gevuld met liters CO₂. Zo kon je zien wat e-mails met bijlagen, videobellen of opslag aan uitstoot opleveren. In de hal van rijkskantoor de Knoop in Utrecht stonden deze ballonnen naast snoepdispensers met simpele acties, zoals: camera uit tijdens overleg of een link sturen in plaats van een bijlage. Het credo: pak een snoepje voor frisse lucht.

Hardware en verborgen uitstoot

De productie van hardware is de grootste bron van uitstoot. ‘Wanneer een apparaat nieuw uit de doos komt, is de grootste CO₂-uitstoot al achter de rug,’ legt Van den Berg uit. Dit komt door de energie-intensieve productie en de winning van zeldzame grondstoffen, vaak aan de andere kant van de wereld. Reparatie of hergebruik verlengt de levensduur en voorkomt dat apparaten vroegtijdig afval worden. Kuijlenburg: ‘80 Procent van de voetafdruk van IT komt door de productie van apparatuur. Slechts 17 procent van elektronische apparaten wordt gerecycled. De rest verdwijnt op vuilnisbelten in bijvoorbeeld Ghana, terwijl ze kostbare grondstoffen bevatten. Dat maakt duidelijk hoe roofzuchtig het systeem is.’

Wet- en regelgeving

Duurzame IT raakt ook aan de omgang met data. Mensen zijn geneigd alles te bewaren, vaak uit gemak of een gevoel van veiligheid. Maar er is ook een vernietigingsplicht. Kuijlenburg: ‘Digitale fitheid betekent niet dat mensen weten wat ze moeten bewaren of weggooien. Daar zijn regels voor, en die moet je uitleggen.’ Van den Berg vult aan: ‘Vanuit informatiehuishouding moeten we voorzichtig zijn met wat we weggooien, maar niets bewaren is ook geen optie. Samenwerking is cruciaal. De een komt in actie door wetgeving, de ander door financiën, duurzaamheid of veiligheid. Door al die perspectieven te verbinden, ontstaat een sluitend verhaal.’

Informatieprofessionals

Informatieprofessionals spelen een sleutelrol. Ze kunnen gebruikers ondersteunen bij het opschonen van data, maar ook duurzaamheid meenemen in systeemkeuzes: het energieverbruik van software, de CO₂-uitstoot van opslag of de impact van datatransport. Zo kunnen zij keuzes beïnvloeden en handelings­perspectief bieden. Ze hebben bovendien een rol in de onboarding van nieuwe medewerkers en als coaches in het gebruik van systemen als DMS of MS365. Bij vertrek kunnen zij zorgen dat data goed wordt overgedragen en niet onvindbaar in de cloud belandt. Van den Berg: ‘We tolereren nu veel dubbelingen: bestanden staan in meerdere systemen, mailboxen en Teams. En overal worden back-ups van gemaakt. Dat kost energie en overzicht.’

Duurzaamheid als eis

De rijksoverheid heeft een enorme inkoopkracht. Jaarlijks wordt 80 tot 90 miljard euro uitgegeven aan inkoop. Door duurzaam­heidseisen te stellen bij software en hardware kan de markt gestuurd worden. Kuijlenburg: ‘Toen ik begon bij Logius werd nauwelijks naar duurzaamheid gekeken bij aanbestedingen. Samen met de Belasting­dienst hebben we dit opgepakt. De Buyer Group ICT heeft dit verder gebracht en inmiddels liggen er concrete kaders waarmee overheden aan de slag kunnen. Dit najaar volgt een marktconsultatie.’

AI: kans en risico

AI is een veelbesproken thema. Van den Berg: ‘Men denkt vaak dat een duurzaam­heidscoördinator tegen AI is, maar dat ben ik niet. Het is een fantastische innovatie, maar je moet het bewust en specifiek inzetten. Niet klakkeloos toepassen.’ Hij wijst op het groeiende energieverbruik van datacenters, die soms zelfs een eigen kerncentrale nodig hebben. AI is breed beschikbaar, ook buiten de systemen van werkgevers. Dat maakt regulering lastig. ‘Daarom moeten we goed nadenken over wie AI mag gebruiken en waarvoor. Daar willen wij als coördinatoren bij aan tafel zitten.’ Kuijlenburg ziet ook kansen: ‘AI kan ons helpen bij data­management, zeker met goed getrainde small language modellen. Maar ook hier geldt: gebruik het duurzaam. Denk na over je prompt en vermijd onnodig plaatjes en video’s genereren. Experimenteer, maar met beleid.’