Gemak met een prijskaartje

De cruciale rol van informatieprofessionals bij duurzame keuzes

Tekst Lize de Klerk en Ad van Heijst

Lize de klerk is adviseur en docent AI bij VHIC en Ad van Heijst is senior adviseur bij VHIC

De snelle opmars van AI in organisaties biedt ongekende mogelijkheden, maar gaat gepaard met een groeiende ecologische belasting. In dit artikel verkennen we hoe informatie­professionals kunnen bijdragen aan bewust en verantwoord gebruik van AI door hun expertise in informatiebeheer, data­minimalisatie en beleid in te zetten.

In overheidsorganisaties is AI in opkomst, vaak nog in de vorm van experimenten en pilots. Uit het rapport Focus op AI bij de rijksoverheid van de Algemene Reken­kamer blijkt dat AI-toepassingen vooral worden verkend in domeinen als fraude­bestrijding, documentanalyse en besluitvorming. Gemeenten experimen­teren met AI voor het automatisch classificeren van binnenkomende documenten en het verbeteren van dienst­verlening, zoals blijkt uit onderzoek van TNO. Tegelijkertijd is generatieve AI al beschikbaar voor medewerkers via publieke tools, en wordt deze steeds vaker gebruikt voor dagelijkse taken. Deze verschuiving van centrale experimenten naar persoonlijk gebruik vraagt om begeleiding. AI-toepassingen bieden gemak en efficiëntie, maar brengen ook een aanzienlijke ecologische belasting met zich mee. De benodigde rekenkracht, dataopslag en infrastructuur vragen veel energie en water en de productie van hardware leidt tot grondstofverbruik en elektronisch afval.

Ecologische impact

De opkomst van AI vergt steeds meer rekenkracht en opslagcapaciteit, die op hun beurt weer extra energie- en waterverbruik met zich meebrengen. Wanneer we kijken naar de opslagcapaciteit dan groeit de wereldwijde hoeveelheid digitale gegevens exponentieel. Volgens de International Data Corporation (IDC) zal het totale datavolume stijgen van ongeveer 130 zettabytes in 2025 naar ruim 400 zettabytes in 2028. Om dit tastbaarder te maken: om 130 zettabyte op te slaan zou je 130 miljard harde schijven van 1 terabyte nodig hebben. Deze data worden grotendeels opgeslagen in datacenters over de hele wereld. In 2024 verbruikten deze datacenters wereldwijd ongeveer 415 terawattuur (TWh) aan elektriciteit. Dat is ongeveer 1,5 procent van het totale wereldwijde stroom­verbruik. Prognoses van het Internationaal Energieagentschap (IEA) geven aan dat dit verbruik kan verdubbelen tot 945 TWh in 2030, vergelijkbaar met het huidige elektriciteitsverbruik van Japan. AI is een belangrijke aanjager van deze stijging. In 2024 was AI verantwoordelijk voor 11 tot 20 procent van het stroom­verbruik van datacenters, en dit aandeel kan oplopen tot 50 procent in 2025. Het trainen van een groot taalmodel zoals GPT-3 kost naar schatting 1.287 mega­wattuur (MWh) aan elektriciteit – vergelijk­baar met het jaarlijkse verbruik van ruim 120 Neder­landse huishoudens – en duizenden liters water voor koeling. De CO₂-uitstoot van datacenters wordt geschat op 180 miljoen ton in 2024, met een verwachte stijging naar 300 miljoen ton in 2035. Ruim 13,6 miljard bomen zouden een jaar nodig hebben om deze hoeveelheid CO₂ te compenseren. Deze duizelingwekkende cijfers maken duidelijk dat de inzet van AI en digitale opslag niet alleen technologische, maar ook ecologische gevolgen heeft. Voor organisaties betekent dit dat de digitale infrastructuur en het gebruik van AI-toepassingen steeds nadrukkelijker onderdeel moeten worden van duurzaamheids­beleid.

‘AI VRAAGT MEER REKENKRACHT EN OPSLAGCAPACITEIT, EN DUS MEER ENERGIE EN WATER’

Op orde

Informatieprofessionals beschikken over kennis van informatiebeheer, toegankelijk­heid en de toepassing van dataminima­lisatie. Juist in het AI-tijdperk is die expertise van grote waarde. AI-toepassingen worden steeds vaker losgelaten op bestaande informatie binnen organisaties. Om zinvolle en betrouwbare output te genereren, moet die onderliggende informatie op orde zijn: correct, actueel en goed geclassificeerd. Daarnaast moet duidelijk zijn welke informatie waarvoor gebruikt mag worden en onder welke voorwaarden. Door samen met proceseigenaren kritisch te kijken naar wat bewaard moet blijven en wat verwijderd kan worden, kunnen informatieprofessionals bijdragen aan het verkleinen van de digitale voetafdruk. Dubbele bestanden, conceptversies en irrelevante documenten nemen ruimte in en vergen energie om te bewaren en te verwerken. Dataminimalisatie is niet alleen een kwestie van efficiëntie, maar ook van duurzaamheid.

Persoonlijk gebruik

Steeds meer medewerkers gebruiken AI-tools zelfstandig voor hun werk. Dit biedt kansen, maar vraagt ook om bewust­wording. Niet elke taak vereist AI. Een goed geformuleerde zoekopdracht via een groene zoekmachine kan soms volstaan. Het genereren van een afbeelding voor een interne presentatie is aantrekkelijk, maar is het echt nodig? Of kan de boodschap ook met tekst worden overgebracht? Informatieprofessionals kunnen mede­werkers helpen bij het maken van deze afwegingen. Door training en begeleiding kunnen zij bijdragen aan AI-geletterdheid: het vermogen om AI-toepassingen te herkennen, te begrijpen en kritisch te beoordelen. Dit omvat ook inzicht in de ecologische impact van AI-gebruik en het vermogen om alternatieven te overwegen.

Praktische tips voor duurzaam AI-gebruik

  • Overweeg of AI echt nodig is voor een taak. Soms volstaat een eenvoudige zoekopdracht via een groene zoekmachine zoals Ecosia.
  • Gebruik bestaande AI-modellen in plaats van nieuwe te trainen. Dit bespaart energie en middelen.
  • Vraag leveranciers naar de ecologische impact van hun AI-modellen en neem duurzaamheid op in je inkoopeisen.
  • Stimuleer AI-geletterdheid binnen de organisatie, zodat medewerkers AI bewust en efficiënt inzetten.
  • Beperk het genereren van afbeeldingen en video’s. Vraag je af of de boodschap ook met tekst kan worden overgebracht.
  • Stel duidelijke richtlijnen op voor AI-gebruik, inclusief aandacht voor ecologische impact.
  • Creëer bewustzijn over de milieu-impact van AI om onnodig gebruik te voorkomen.
  • Documenteer de opzet en werking van AI-modellen goed, zodat hergebruik mogelijk is.
‘DOOR TRAINING EN BEGELEIDING DRAGEN INFORMATIE­PROFESSIONALS BIJ AAN AI-GELETTERDHEID’

Transparantie en beleid

AI is niet neutraal. Algoritmes kunnen fouten bevatten, bevooroordeeld zijn of ondoorzichtig opereren. Volgens de Algemene verordening gegevens­bescherming (AVG) mag besluitvorming niet volledig geautomatiseerd plaatsvinden zonder menselijke tussenkomst. Informatie­professionals kunnen toezien op naleving van deze regels en bijdragen aan het documenteren van AI-modellen, zodat hergebruik mogelijk is en de werking inzichtelijk blijft. Er zijn inmiddels diverse handreikingen beschikbaar die informatieprofessionals ondersteunen bij het verantwoord inzetten van AI. Deze bieden praktische richtlijnen voor dataminimalisatie, transparantie en ethisch gebruik. Ook ontstaan er steeds meer groene AI-toepassingen: modellen die bewust zijn ontworpen met een lagere ecologische impact. Door hier actief voor te kiezen, kunnen organisaties bijdragen aan een duurzamer digitaal landschap.

Meer weten? Bekijk de Overheidsbrede handreiking voor de verantwoorde inzet van generatieve AI, het actieplan AI-geletterdheid, de AI-kennisbank van de VNG en de blogs over AI op de Green IT-pagina van KIA Community.

Deel dit artikel

Inhoud