DUO doet het anders
Gedragsverandering door escaperooms en serious games
Tekst Eric Kokke
Eric Kokke is redactielid Od
DUO werkt al 15 jaar aan een sterke informatiehuishouding. De organisatie pakt het tegenwoordig echter op een geheel eigen manier aan. Eerdere methodes, die vooral bestonden uit droge instructies en waarschuwingen, zijn overboord gegooid. Od sprak met coördinator informatiebeheer Marloes Roossien, informatiebeheerder Folkerd de Wit en tactisch adviseur archief en informatiemanagement Rolf Stoit over hoe zij creativiteit inzetten in het veranderproces.
r‘Iedereen die zijn werk doet, heeft het idee dat hij het goed doet,’ legt Rolf Stoit uit. ‘Maar het moet eigenlijk beter en anders. Dat hebben we nooit op de juiste manier verteld. Om mensen zich daarvan bewust te maken, heb je een creatieve aanpak nodig in plaats van simpelweg iets uitleggen – dat slaat niet aan. Dat heeft het verleden ons wel geleerd.’ Het team koos daarom bewust voor een andere aanpak dan alleen vertellen wat er niet goed gaat. Marloes Roossien vult aan: ‘Het geven van informatie is niet genoeg om verandering in gang te zetten. Iedereen weet dat roken en drinken slecht voor je is, maar die kennis doet niks met wat je in je dagelijkse leven uitvoert.’ Volgens haar is het belangrijk dat DUO campagnes opzet, omdat iedere medewerker met informatiebeheer te maken heeft, maar zich daar niet altijd van bewust is. ‘Het programma heeft verschillende producten ontwikkeld die soms heel specifiek zijn en waarvoor je een recordsmanager nodig hebt.’ Maar ondertussen zijn er veel mensen in teams die je niet dagelijks in contact kunt brengen met informatiebeheer. ‘Daarom proberen we bredere campagnes op te zetten met activiteiten die mensen aanspreken, om ze bewust te maken dat iedereen een rol heeft in het op orde brengen van de informatiehuishouding bij de rijksoverheid,’ aldus Roossien.
‘IEDEREEN DENKT DAT HIJ ZIJN WERK GOED DOET’
Van workshops tot escaperooms
Het team begon ongeveer een jaar geleden met verschillende initiatieven. ‘Jan-Willem van Dijk, destijds programmamanager, ontwikkelde met het team een workshop gericht op gedragsverandering, met componenten als omgeving, weerstand, motivatie en benodigde competenties,’ vertelt Roossien. ‘We hebben inmiddels vooral ingezoomd op het herkennen van verschillende soorten weerstand en hoe je die kunt wegnemen. We geven deze kennis ook door aan teamleiders, zodat zij met hun medewerkers het gesprek kunnen aangaan. Wij kunnen immers niet bij iedereen tegelijk zijn.’ Folkerd de Wit vult aan: ‘Sommige mensen zijn sceptisch en zoeken naar redenen waarom iets niet werkt. Wij laten zien hoe je dat kunt ombuigen, zodat mensen het toch willen proberen.’ De workshop bevat ook interactieve opdrachten, zoals een oefening met magnetische bouwstaafjes waarbij twee mensen met de rug naar de groep zitten en instructies moeten geven aan de anderen. ‘Dat maakt ons ervan bewust dat wat voor ons helder lijkt, niet per se duidelijk is voor degene die het moet uitvoeren,’ legt hij uit. Een andere interventie is de workshop over goed omgaan met e-mail. De Wit: ‘Die gaat vooral over het beheren van je eigen Outlook. DUO heeft zo’n veertien terabyte aan e-mails op de server. We geven handvatten om daar orde in te scheppen: sorteer op grootte, verwijder vergaderverzoeken, maak agenda’s leeg waar soms honderden megabytes aan data in staan die je niet nodig hebt. Een deelnemer zei: ik had 43 gigabyte in mijn inbox. Simpele dingen die ik kan doen om dat te verminderen, waren echt een eyeopener.’
Lessen voor de praktijk
Start op tijd met gedragsverandering Roossien: ‘Als we vanaf het begin dit gedragscomponent hadden meegenomen, hadden we nu meer ruimte en een groter platform gehad om iets te bereiken.’
Houd vol en onderschat gedrag niet Stoit: ‘Je moet niet te snel ontmoedigd raken. Grote organisaties veranderen traag. Als je te vroeg stopt, zie je nooit het effect. Gedrag beïnvloeden kost tijd.’ Durf te investeren
De Wit: ‘Wees niet bang om te investeren in iets wat duurzaam is. Kleine initiatieven leveren vaak ook kleine winst op.’ Leer je organisatie kennen
Roossien: ‘Een gedragsprogramma werkt niet overal hetzelfde. Elke organisatie heeft andere mensen, triggers en motivaties. Voor ons blijft het ook een ontdekkingstocht.’ Doe inspiratie op
De Wit raadt de Behaviour Change Academy aan: ‘Daar leer je anders kijken naar interventies. Dat is ontzettend inspirerend.’
‘WIE DOET WAT HIJ LEUK VINDT, IS ENTHOUSIASTER’
Gamificatie met chocola
In juni sloot het team voor het eerst aan bij een bredere campagne rondom duurzaamheid. Ze ontwikkelden een strippenkaart waarmee medewerkers zelfstandig een aantal acties konden uitvoeren. Wie drie van de vijf acties voltooide, kreeg chocola als beloning. De grootste trots van het team is de escaperoom. De Wit ontwikkelde samen met collega’s een volwaardige escaperoom over informatiehuishouding. ‘We hebben een rebus, een quiz en een puzzel met een selectielijst die uitkomt op een cijferslot. Deelnemers krijgen een stapel documenten en drie postvakjes: bewaren, vernietigen met bewaartermijn of geen overheidsinformatie. Aan de hand van een kleine selectielijst moeten ze bepalen wat waar hoort. Het aantal documenten levert de code op.’ Volgens De Wit is het spel niet eenduidig: ‘Elk groepje loopt tegen andere opdrachten aan. Dat maakt het uitdagend en leuk.’ Omdat DUO geen vaste ruimte beschikbaar had, moest het team de escaperoom mobiel maken. ‘We namen de onderdelen steeds in een tas mee naar de volgende locatie. Nu werken we aan een vaste kamer met aankleding, zodat het echt een escaperoom-gevoel krijgt,’ vertelt hij. Daarnaast werkt hij aan een serious game in samenwerking met de Hanzehogeschool.
Toekomst
Het team van DUO laat zien dat gedragsverandering rond informatiebeheer vraagt om creativiteit, doorzettingsvermogen en het vermogen om mensen op de juiste manier te bereiken. Met escaperooms, workshops en strippenkaarten maken ze informatiebeheer tastbaar en begrijpelijk. ‘Hoe leuker wij het kunnen vertellen, hoe enthousiaster wij zelf zijn, en hoe makkelijker we anderen meekrijgen,’ vat Roossien samen. ‘Het is een lange weg, maar we zien dat het werkt. En dat is het mooiste: dat het leeft en mensen het verder verspreiden in de organisatie.’ Het team blijft doorontwikkelen. De vernieuwde escaperoom komt in oktober uit en de serious game is nog in ontwikkeling. Roossien besluit: ‘Als het klaar is, sturen we jullie een uitnodiging.’
Creativiteit als motor
Wat opvalt, is de creativiteit van het team. Roossien: ‘Als mensen iets mogen doen wat ze leuk vinden, waar hun eigen energie in zit, komt er veel meer enthousiasme vrij. Hoe leuker wij het onderwerp kunnen brengen, hoe makkelijker we anderen meekrijgen.’ De Wit vult aan: ‘Het is belangrijk om je passie mee te nemen in je werk. Jan-Willem had psychologie gestudeerd, dus zijn kennis van gedragsverandering kwam goed van pas. Ik houd van game design, dus daar haal ik plezier uit. Dan kijk je automatisch hoe je anderen ook kunt enthousiasmeren.’ Volgens Roossien is de ruimte om te experimenteren cruciaal: ‘Wij hadden geluk met onze programmamanager Jan-Willem. Hij vond het belangrijk om op gedrag te letten en gaf ons de ruimte om dingen anders aan te pakken.’
Valkuilen
Te weinig eigen identiteit De Wit: ‘We sloten aan bij duurzaamheid, maar dan zien mensen het snel als duurzaamheid in plaats van informatiebeheer. Je moet goed bewaken waar je voor staat.’ Externe motivatie werkt beperkt Stoit: ‘Beloningen zoals chocola bleken minder effectief dan gehoopt. Er waren zoveel stappen dat veel mensen de strippenkaart niet inleverden, ook al voerden ze de acties wel uit.’ Roossien: ‘Sommigen zeiden: mijn prullenbak is altijd leeg, dus ik kan hem afstrepen, dan gooi ik nog wat weg en ben ik klaar.’
‘HET IS BELANGRIJK OM JE PASSIE MEE TE NEMEN IN JE WERK’
Resultaten en effecten
Bij DUO werken ongeveer 4.000 mensen. Het team heeft inmiddels zo’n 400 medewerkers bereikt met de workshops. Dat is 10 procent, maar ze merken een olievlekeffect. Stoit: ‘Ik kom mensen tegen die zeggen: collega X was zo enthousiast na de workshop dat hij het hele team heeft uitgelegd hoe het moest. Zo verspreidt het zich vanzelf.’ Gedrag meten blijft lastig. Roossien: ‘Je kunt vooral toetsen of mensen onze actie hebben gezien en er iets mee hebben gedaan. Of ze daadwerkelijk mappen leegmaken of links delen in plaats van bijlagen versturen, dat hoop je terug te zien. Maar gedragsverandering vraagt een lange adem.’