De Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA) is het belangrijkste landelijke kader voor het ontwerpen van overheidsdiensten. Diverse dochter-architecturen, zoals GEMMA en WILMA, zijn afgeleiden van de NORA. Het afgelopen jaar is de hoofdstructuur van de NORA herzien. In de oude opzet was duurzame toegankelijkheid een losstaand thema binnen de NORA, in de nieuwe opzet is het onderwerp steviger verankerd. Met name bij de “implicaties van architectuurprincipes” staan heel concrete punten die over duurzame toegankelijkheid gaan. Op deze manier worden architecten gestimuleerd om over duurzame toegankelijkheid na te denken.

Puzzelstukjes

Op NORA bestaat ook een themapagina over duurzame toegankelijkheid. Deze wordt momenteel geactualiseerd. Op de vernieuwde themapagina kun je lezen hoe duurzame toegankelijkheid precies verankerd is in de NORA en vind je verdiepende informatie. Nieuwe content wordt stapsgewijs toegevoegd, dus houd deze pagina in de gaten. Het Nationaal Archief, dat deze themapagina beheert, werkt samen met de beheerders van de themapagina’s privacy, beveiliging en gegevensmanagement. De bedoeling is dat deze pagina’s onderling beter op elkaar gaan aansluiten, zodat de samenwerking tussen verschillende disciplines wordt vergemakkelijkt. Een voorbeeld: vanuit het perspectief van beveiliging betekent “beschikbaar” dat een dienst beschikbaar is. Plat gezegd: dat een applicatie het doet. Vanuit duurzame toegankelijkheid betekent “beschikbaar” dat de informatie binnen zo’n dienst toegankelijk en bruikbaar is. Dezelfde term, maar een ander perspectief. Op NORA zie je als expert welk puzzelstukje jij zelf bezit, maar ook wie de overige puzzelstukjes heeft.

NEN-ISO 16175-1

De Nederlandse NEN 2082 is in 2020 vervangen door de herziene internationale NEN-ISO 16175-1. Een standaard met eisen aan informatiesystemen. Een flinke verbetering, omdat de eisen niet alleen maar bedoeld zijn voor gespecialiseerde systemen voor informatie- en archiefbeheer, maar ook gebruikt kunnen worden voor allerlei bedrijfsapplicaties. En daarmee gebruikt kunnen worden voor archivering by design. Tegelijkertijd behoudt deze norm wel een bepaald abstractieniveau. En is in de praktijk vaak nog een concretiseringsslag nodig. Zo wordt heel algemeen aangegeven dat metadatering mogelijk moet zijn, maar niet precies om welke metadata het dan gaat. In de praktijk zou je dat kunnen aanscherpen door naar de MDTO te verwijzen. Een ander nadeel is dat de standaard geen onderscheid maakt tussen informatie met hoge waarde en informatie met zeer beperkte waarde. Daardoor heb je in de praktijk soms het gevoel dat je met een kanon op een mug aan het schieten bent.

DUTO

In Nederland is DUTO een norm met eisen voor duurzame toegankelijkheid van informatie in informatiesystemen. Uit onderzoek onder gebruikers van DUTO bleek dat de dertien DUTO-eisen moeilijk toepasbaar zijn in de praktijk. In combinatie met de technologische ontwikkelingen en veranderende wetgeving is dat de reden dat DUTO momenteel grondig wordt herzien. Nu archiveren by design steeds meer gemeengoed wordt binnen de overheid, kunnen praktijklessen worden gebruikt om DUTO te verfijnen. In de huidige digitale informatiewereld zijn er vele wegen die naar Rome leiden. Daarom is er de keuze gemaakt om als onderdeel van het DUTO-raamwerk, implementatiepatronen en beheerregimes op te stellen. De implementatiepatronen zijn overgenomen uit de NEN-ISO 16175-1. Het eerste implementatiepatroon is om de gewenste functionaliteit binnen een bronsysteem zelf in te richten. De tweede variant is het opslaan van informatieobjecten in een gespecialiseerde omgeving voor duurzame toegankelijkheid (zoals een RMA of een eDepot). Variant drie is een bronsysteem koppelen met een aparte voorziening die bepaalde functionaliteit toevoegt (zoals een externe zoekmachine). De beheerregimes richt je in op basis van de informatiewaarde. Kort gezegd geven die aan of je een mooie Rolls-Royce-oplossing nodig hebt of iets dat quick and dirty kan, of wellicht iets tussen die twee uitersten in. Zo kun je per functionaliteit bekijken welk patroon en welk beheerregime het meest passend zijn. En vervolgens de bijbehorende modeleisen selecteren. Op die manier biedt DUTO straks enerzijds meer flexibiliteit, maar zijn de eisen anderzijds veel concreter. Je zou kunnen zeggen dat DUTO verder gaat, waar de NEN-ISO 16175-1 ophoudt.

Adolescentenbrein

Op verschillende vlakken wordt nu de beweging gemaakt om meer toepasbare standaarden voor ons vakgebied te ontwikkelen. Enerzijds leidt de doorontwikkeling van (inter)nationale standaarden tot meer concrete en bruikbare kaders. Anderzijds leiden ontwikkelingen als de NORA-herziening er toe dat standaarden meer in onderlinge samenhang gebruikt kunnen worden. Door die ontwikkelingen, in combinatie met de vaststelling dat steeds meer organisaties archiveren by design toepassen, is onze conclusie dat het “puberbrein van de overheid” zich begint te ontwikkelen tot een adolescentenbrein.