PSA

Een PSA is een architectuurinstrument om een project structuur en richting te geven bij de uitvoering door het te voorzien van de in de Enterprise Architectuur en relevante Referentie Architecturen voorgeschreven (beleids)kaders, randvoorwaarden en de beoogde toekomstsituatie. Deze definitie behoeft waarschijnlijk enige toelichting. Informatiekundige vraagstukken als het gegevensbeheer van een organisatie worden opgelost op basis van Referentie Architecturen en Enterprise Architecturen. Referentie Architecturen van overheidssectoren vormen zoals het woord al zegt een referentie voor Enterprise Architecturen van individuele overheidsorganisaties. De hoogste Nederlands referentie architectuur is de Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA). Daarvan afgeleid zijn een aantal dochterarchitecturen met als belangrijkste de GEMeentelijke Model Architectuur (GEMMA). Hierop baseren gemeente hun eigen gemeentelijke enterprise architectuur.

Project

Zoals gezegd is het van het grootste belang om BIM-informatie by design duurzaam toegankelijk te bewaren. De gemeente Amsterdam, het Waterlands Archief en de TU Eindhoven hebben dit onderzocht in een gezamenlijk innovatieproject van het ministerie van BZK. Dit project bestond uit de volgende onderdelen: het vaststellen van de BIM-user stories en een maturiteitsmodel, het maken van een BIM-validatietool en het opstellen van een PSA. De user stories beschrijven de gewenste functionaliteit voor het gebruik van BIM. De validatietool controleert de BIM-informatie op een aantal technische eisen zodat alleen valide BIM-informatie bewaard wordt. Afbeelding 1 geeft een beeld van de samenhang van de verschillende onderdelen van het project. Het Maturiteitsmodel links staat voor de eisen die gesteld kunnen worden aan de BIM-informatie. Ieder niveau staat voor oplopende eisen aan de DUTO-kenmerken – vindbaar, beschikbaar, leesbaar, interpreteerbaar en betrouwbaar. De DUTO-eisen vormen de input voor de validatie door de Validatietool (midden). De Validatietool wordt gevoed met BIM-informatie volgens de standaarden ICDD, IFC en ILS. Er zijn meerdere informatieleveringsmomenten (Data Drops BIM-modellen). De afbeelding suggereert overigens dat de validatie eenmaal plaatsvindt, maar dit kan meerdere keren toegepast worden tijdens de “levensloop” van de BIM-informatie. De validatie levert een Rapportage met verbeterpunten. Het beheer van de BIM-informatie wordt ondersteund door een informatievoorziening voor duurzaam hergebruik van data uit BIM-modellen conform de PSA. Deze informatievoorziening voorziet in het duurzaam hergebruik vanuit de bron.

Achtergrond

De huidige Archiefwet 1995 gaat uit van het concept van overbrenging waarbij te bewaren informatie verplaatst wordt naar een archiefbewaarplaats. De nieuwe Archiefwet 2021 maakt het waarschijnlijk mogelijk om voor bepaalde informatie ontheffing te verlenen op de verplichting om documenten naar een archiefdienst over te brengen (‘bewaren bij de bron’ genoemd). Dat wil zeggen dat er in dat geval ‘geen sprake meer is van het op termijn overbrengen van te bewaren informatie’ naar een archiefdienst1. Naast de uitzonderingssituatie van ‘bewaren bij de bron’ maakt de nieuwe Archiefwet het ook mogelijk ‘dat te bewaren informatie bij overbrenging niet meer verplaats wordt’. 2 en 3 In een eerdere PSA Duurzame toegankelijkheid bij de bron is reeds uitgediept wat de algemene implicaties zijn van een dergelijke verschuiving naar bewaren bij de bron. Dat document richtte zich met name op de beleidsmatige en algemene architectuuraspecten (producten, processen, informatietechnologie), stelde enkele aandachtspunten vast en kwam met aanbevelingen. Door middel van een pilot zou meer inzicht kunnen worden verschaft in de praktische gevolgen en de uitvoerbaarheid. De praktijk laat zien dat standaardisatie steeds meer nagestreefd wordt in het BIM-domein. Zo is de Industry Foundation Classes (IFC) als open standaard ontwikkeld voor BIM (NEN-ISO 16739-1:20184). Leveranciers van BIM-informatie aan overheidsorganisaties worden geacht zich hieraan te conformeren. De ‘Pas toe of leg uit’-lijst van het Forum Standaardisatie verplicht overheidsorganisaties zelfs de IFC-standaard te gebruiken5. Deze verplichting wordt in de praktijk conform de ISO 19650 in de vorm van een Informatieleveringsspecificatie (ILS) aan leveranciers van BIM-informatie, als onderdeel van contractafspraken doorgegeven. De praktijk laat echter zien dat niet alle leveranciers zich aan deze standaard houden of op de juiste manier toepassen. Het gevolg is dat bouwinformatie vooral goed toegankelijk is binnen de eigen systemen en/of applicaties. Hierdoor wordt reproductie of hergebruik daarbuiten bemoeilijkt. Om hergebruik van deze informatie mogelijk te maken – voor nu en in de toekomst – is het van belang dat deze vanaf het moment van creatie duurzaam toegankelijk worden bewaard en beschikbaar gesteld. De informatie die bewaard moet blijven is gedefinieerd in de Gemeentelijke Selectielijst, onderdeel 14.1.5.

Services

De PSA beschrijft de services en functies die nodig zijn voor duurzame toegankelijkheid van BIM-informatie. De services zijn de diensten die vanuit bedrijfsperspectief beschikbaar worden gesteld. Services zijn daarmee op te vatten als: bedrijfsservices of diensten. Wie deze diensten levert is afhankelijk van de status van de informatie en de afspraken die gemaakt zijn tussen de verschillende stakeholders/rollen. De onderscheiden rollen in de dienstverlening zijn:

• externe partijen die modellen aanleveren of verrijken;
• de overheidsorganisatie/het bevoegd gezag/de zorgdrager (volgens de Archiefwet 1995);
• de archiefdienst/de archiefbewaarplaats (volgens de Archiefwet 1995).

BIM-informatie wordt als zogenaamd contractmodel gecreëerd door externe partijen of door de gemeente. In de uitvoeringsfase wordt door externe partijen detaillering toegevoegd waardoor een ‘to build productiemodel’ ontstaat. Tot slot wordt in de uitvoering revisie toegepast zodat een ‘as build archiefmodel’ ontstaat. Versies van het model worden door de overheidsorganisatie als onderdeel van een opleverdossier intern opgeslagen en gebruikt voor beheer in de toekomst. Tot het moment van overbrenging is de overheidsorganisatie verantwoordelijk voor het beheer en daarmee voor de duurzame toegankelijkheid. Als informatie (eventueel vervroegd) wordt overgebracht naar de archiefdienst wordt de archiefdienst verantwoordelijk voor het beheer en de publieke toegang (in termen van de Archiefwet 1995).

Functies

Op basis van de combinatie van RCM en bovenstaande bedrijfsservices of diensten is een set van functies geïdentificeerd die samen duurzame toegankelijkheid van ruimtelijke data ondersteunen en realiseren (afbeelding 2). Er is geen sprake van een strikte opeenvolging van deze functies, zoals in een proces het geval zou zijn. Wel is er sprake van volgordelijke afhankelijkheid: bepaalde functies volgen elkaar logischerwijs op, worden functies gestart door de afronding van andere functies of er dient een bepaalde functie te hebben plaatsgevonden voor een ander kan starten. Deze afhankelijkheden zijn opgenomen in de diagrammen van de betreffende functies (afbeelding 3). De functies zijn gedefinieerd op bedrijfsniveau (bedrijfsfuncties) en worden gerealiseerd door functies van applicaties (applicatiefuncties). Over de indeling en definitie van de functies kan lang gesproken worden, hier is gekozen voor een indeling in 13 functies: Opnemen, Waarderen & Selecteren, Vernietigen, Metadata beheren, Valideren, Persistent identifiers beheren, Fixeren, Opnemen, Preserveren, Beschikbaar stellen, Presenteren en Verrijken. Beschikbaar stellen betreft toegang verlenen volgens de Archiefwet, beschikbaar stellen volgens de Woo is buiten de scope van dit project.

Vervolg

Tijdens de workshops van dit project is duidelijk naar voren gekomen hoe complex de vraagstukken rondom duurzaam toegankelijk BIM-informatie zijn. Vanzelfsprekend vallen sommige vraagstukken ook buiten de scope van dit traject. Deze vraagstukken dragen wel bij aan het realiseren van het hoofddoel van dit project: tot een laagdrempelige oplossing te komen die aansluit op het beheren van BIM-informatie bij de bron, zodat de informatie makkelijker kan worden toegepast en gevalideerd op gegevenskwaliteit. Dit alles ten behoeve van duurzaam toegankelijke bouwinformatie. Continuering van dit project is daarom gewenst en zeer aan te bevelen.

Voor alle documentatie van het project zie: Bit.ly/3Em9nEP. Voor de PSA en de toelichting daarop, ga naar Kennisplatform Architectuur KIA (pleio.nl): Bit.ly/3TobFYi.