Dialoog meest effectief in strijd tegen misinformatie
Tekst Migiza Victoriashoop
Migiza Vicoriashoop is redactielid Od
Nepnieuws, een term die sinds enkele jaren de gemoederen flink bezighoudt. Complotdenkers beschuldigen de mainstream media ervan, omdat ze een verlengstuk van een kwaadaardige elite zouden zijn. Met bronnenonderzoek en fact checks ontmaskeren en verwijten mainstream media op hun beurt complotdenkers van het gretig verspreiden van onbewezen theorieën op sociale media? Wat is het effect van dat nepnieuws op de manier waarop we samenleven? En nog belangrijker, hoe kunnen we de feiten van fabels onderscheiden en elkaar overtuigen van de waarheid? In Achter het nepnieuws neemt journalist en informatieprofessional Vincent Janssen je in een serie van zes artikelen mee in zijn onderdompeling in de nepnieuwsfuik.
Op een gevatte en persoonlijke wijze doet Janssen uit de doeken hoe een vrijwillige overgave aan een door algoritmes gedomineerd mediadieet over chemtrails, soja en corona tot hevige discussies met vrienden en familie leidt. Maar zoals het een goede schrijver betaamt, begint ook Janssen met een omschrijving van de term nepnieuws. Zo merkt hij op dat de motivatie van de nieuwsverspreider een belangrijke rol speelt. Wordt er willens en wetens gelogen (desinformatie) of gaat het om een “per ongelukje” (misinformatie)?
Achterhouden
Dat blijkt nog niet zo makkelijk te achterhalen, maar het heeft wel grote gevolgen voor de nieuwsconsument vanwege de enorme aantrekkingskracht. Na een jaar lang aan nepnieuws te zijn blootgesteld, betrapt ook Janssen zichzelf erop dat hij “gefactcheckt” nieuws in twijfel begint te trekken. Wat als ze iets voor me achterhouden? In tijden van grote onzekerheid lijken de complottheorieën eenvoudige antwoorden te geven op complexe maatschappelijke problemen. Het geeft een gevoel van macht om achter de waarheid te zijn gekomen, ondanks verwoede pogingen van de elite, de staat, de verlengstukken van... Om burgers dom te houden.
Averechts effect
Tijdens de beschrijving van zijn inmenging met nepnieuwsconsumenten op discussieplatforms en echokamers komt hij tot een belangrijke ontdekking: fact checks en het verspreiden van feiten hebben een averechts effect op complotdenkers. Maar wat werkt dan wel? Janssens antwoord daarop leest in eerste instantie weg als een enorme open deur. Ga het gesprek aan, het moet vooral niet je doel zijn om de ander te willen overtuigen. Tja. Tegelijkertijd doet dit je als lezer ook beseffen dat objectiviteit, de waarheid en feiten geen vanzelfsprekendheid meer zijn in onze tijd. Om hun gewicht te behouden en belang aan te tonen in een wervelwind aan mis- en desinformatie moet er een inspanning geleverd worden. Zo wordt in het Trendrapport Informatiesamenleving 2023 geadviseerd om onder andere in te zetten op directe openbaarmaking en technologisch burgerschap: mediavaardigheden van burgers versterken, zodat ze zich minder makkelijk laten misleiden. Nog steeds een open deur, maar het trekt het tegengaan van de effecten van nepnieuws wel uit de sfeer (enkel) van persoonlijke dialogen en biedt informatieprofessionals perspectief om op macroniveau impact te hebben.