Alles draait om de juiste informatie
Welke lessen zijn er te trekken?
Tekst Kees Duijvelaar
Kees Duijvelaar is oud-gemeenteraadslid, gepensioneerd beleidsmedewerker VNG en oud-redacteur van Od
Zeker in tijden van grote financiële onzekerheid wordt de noodzaak om te bezuinigen gemakkelijk vooropgesteld. Het belang van objectieve informatie kan daaraan ondergeschikt worden gemaakt, zo leert de ervaring in de gemeente Akkers en Velden.
De gemeente Akkers en Velden (41.500 inwoners) beschikt over een multifunctioneel sport- en ontspanningscentrum genaamd SPOC. Er worden sportwedstrijden gehouden en trainingen gegeven. Daarnaast worden er zalen verhuurd voor vergaderingen, bruiloften en partijen, repetities en exposities aan onder meer de plaatselijke ouderenbond, de kunstkring, het historisch genootschap en de harmonie. De kantine is een gezellige ontmoetingsplaats waar tot in de late uurtjes menig biertje wordt getapt voor een schappelijk prijsje. Tot ongenoegen van de horecaondernemers in de binnenstad.
Akkers en Velden moet de financiële broekriem aanhalen. De begroting is niet meerjarig sluitend en de herverdeling van het gemeentefonds zal voor de gemeente nadelig uitpakken. Verantwoordelijk wethouder Arie Adams denkt dat de sportkantine minstens een ton meer kan opleveren: door de prijzen te verhogen wil hij een eind maken aan paracommercie. De huren voor de sportaccommodaties en de zalen kunnen zijns inziens wel omhoog, en dan kan de subsidie best met ten minste een ton omlaag.
Wethouder Adams vraagt ambtenaar Betsy Balemans contact te zoeken met de stichting SPOC. Zij schrijft namens Adams aan secretaris/directeur Jan Castelijns een vriendelijk briefje: gelet op de benarde financiële positie van de gemeente, en aangezien overal op subsidies wordt bezuinigd en bezoekersaantallen teruglopen, zal ook Akkers en Velden moeten bezuinigen op het SPOC. Wethouder Adams denkt vooralsnog aan structurele verlaging van de subsidie met een ton. Daarnaast zou ‘sportief ondernemerschap’ zeker eenzelfde bedrag aan extra inkomsten moeten kunnen opleveren.
Sportief ondernemerschap
De brief valt bij Castelijns volkomen verkeerd. Hij stapt er mee naar Jaap Drukker, redacteur van De Koerier, het plaatselijke huis-aan-huisblad. Drukker is tevens voorzitter van de volleybalvereniging. De Koerier levert een sterk staaltje onderzoeksjournalistiek: uit cijfers van het CBS blijkt dat de bezoekersaantallen de laatste jaren juist zijn toegenomen. En dat gemeenten de subsidies voor sportbeoefening en bevordering van buurtcontacten, in het algemeen zijn verhoogd en niet verlaagd.
In de commissie samenleving worden vragen gesteld. Kloppen de cijfers die De Koerier heeft achterhaald? Heeft er overleg plaatsgevonden met de sportclubs en andere gebruikers van het SPOC? Kon dit plan van wethouder Adams niet wachten op de beleidsnota sport en recreatie? Heeft de wethouder laten onderzoeken of het haalbaar is om met ‘sportief ondernemerschap’ een ton extra aan inkomsten te genereren?
Adams verweert zich: de brief gaf de persoonlijke opvatting van mevrouw Balemans weer en Castelijns heeft het vertrouwen geschonden door die brief door te spelen aan De Koerier. Maar hij belooft ook beterschap. Aan het onafhankelijke financieel adviesbureau Wolvenklap heeft hij inmiddels een onderzoeksopdracht verstrekt om verschillende exploitatiemogelijkheden in beeld te brengen. ‘De uitkomsten van het onderzoek zullen te zijner tijd worden gedeeld met de commissie en ze zullen worden meegenomen in de beleidsnota sport en recreatie,’ zo beloofde Adams aan de commissie.
Na dit verweer vraagt de commissie de onderzoeksopdracht in te mogen zien. Adams aarzelt: wordt daarmee concurrentiegevoelige informatie openbaar gemaakt? Hij kijkt naar mevrouw Balemans en als zij knikt zegt Adams inzage in de onderzoeksopdracht toe, maar de uurtarieven van de onderzoekers zullen worden weggelakt.
Adviesbureau
Zo’n 4 weken later vergadert de commissie opnieuw over de bezuinigingen op het SPOC. De commissie is teleurgesteld over de onderzoeksopdracht aan Wolvenklap. De opdracht luidde namelijk, te onderzoeken met welk verdienmodel de boogde besparingen gerealiseerd zouden kunnen worden. De uitkomst van het onderzoek moet voor wethouder Adams een nieuwe tegenvaller zijn geweest. Wolvenklap constateerde namelijk dat Akkers en Velden relatief weinig subsidie geeft aan SPOC maar wel een hoge huur in rekening brengt. En dat er uit de exploitatie van de kantine en de verhuur van zalen, niet veel extra inkomsten te verwachten zouden zijn.
De commissie had verwacht dat eerst de sportclubs en andere gebruikers van het SPOC zouden worden gehoord, ook in het kader van de beleidsnota Sport en Recreatie. Daarvoor had Adams inmiddels nog een ander adviesbureau ingeschakeld, het gerenommeerde bureau VGVH (Van Gaal & Van Hooijdonck). De commissie liet zich door twee VGVH-consultants voorlichten over doel en opzet van het onderzoek en stemde er mee in.
Apart dossier
Gesteund door enkele sportverenigingen voert Leefbaar Velden ondertussen actie voor het behoud van het SPOC. De actievoerders hebben gegevens gehaald uit Waarstaatjegemeente.nl en Akkers en Velden vergeleken met gemeenten van vergelijkbare aard en omvang. Daarmee toont Leefbaar Velden in de commissie aan dat het SPOC het verhoudingsgewijs goed doet. Twee dure onderzoeken waren volgens Leefbaar Velden helemaal niet nodig geweest.
Om nieuwe verwarring te voorkomen heeft de griffie inmiddels een apart dossier aangemaakt in het raadsinformatiesysteem en daar alle stukken in opgenomen. De raad stemt in met vertrouwelijkheid en zo kunnen ook vertrouwelijke bijlagen in het dossier worden opgenomen, zij het achter een “slotje”. Drie sportverenigingen overwegen nog een Wob-procedure om inzage in de stukken te krijgen. Maar zij zien er op advies van de griffier van af: Akkers en Velden zou een Wob-verzoek niet honoreren met een beroep op privacygevoeligheid en/of beleidsintimiteit.
Toch lukt het De Koerier om door te dringen tot de vertrouwelijke bijlagen en daaruit te publiceren. Of het systeem gehackt was, of dat een commissielid naar de pers had gelekt, wordt nog onderzocht. En zo sleept de zaak-SPOC zich voort. Tot overmaat van ramp brak de coronacrisis uit en gaat Akkers en Velden langdurig in lockdown. Het VGVH-onderzoek is stilgelegd. De nota sport en recreatie is nog altijd niet verschenen. Wethouder Adams keerde na de verkiezingen van 16 maart niet terug in het college en Jan Castelijns ging onlangs – teleurgesteld – met pensioen. Het SPOC heeft zijn deuren onlangs opnieuw geopend, naar een onzekere toekomst. En de nieuwe raad staat voor de vraag hoe hij meer grip krijgt op de informatievoorziening.
Herkent u deze casus? Akkers en Velden is een fictieve gemeente, maar de casus-SPOC is reëel. Welke lessen moeten er uit getrokken worden? En zal de Wet open overheid, die vanaf 1 mei wordt ingevoerd, verbetering brengen? De Od-redactie is benieuwd naar uw reactie, die kunt u sturen naar od@publiekdenken.nl.