Meer slagkracht in Europees verband
Digitaal Kompas 2030
Tekst Bart Hekkert
Bart Hekkert is redactielid Od
Europa moet op digitaal gebied soeverein zijn en een gezamenlijke visie voor de Europese Unie creëren gebaseerd op duidelijke doelstellingen en principes. Zo adresseerde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, het Digitaal Kompas 2030. Met het Digitaal Kompas wil de EU mensen en bedrijven mondiger maken in een duurzame en welvarende digitale toekomst waarin de mens centraal staat. Het Digitaal Kompas kent vier hoofdpunten: digitale vaardigheden, veilige en duurzame digitale infrastructuur, digitale transformatie van bedrijven en digitalisering van overheidsdiensten.
Wat betekent dit Digitaal Kompas voor de informatieprofessional bij de overheid? En waarom is het onmisbaar in het bereiken van een open en transparante overheid in Nederland? Het kompas geeft onder andere richtlijnen aan lidstaten rondom de omgang met gegevens, maar ook de dienstverlening naar inwoner/burger, ondernemer, media en andere belanghebbenden. Dit beïnvloedt uiteindelijk automatisch hoe we informatieobjecten en contextinformatie opslaan, beschikbaar stellen, maar ook hoe de digitale dienstverlening moeten worden ingericht.
Onderschrijven
In een reactie op het initiatief van de Europese Commissie geeft het Nederlandse kabinet aan de uitgangspunten van het kompas te onderschrijven. Wel wordt een aantal aspecten gemist zoals de rol van kunstmatige intelligentie ten behoeve van het publieke belang en cyberveiligheid als randvoorwaarde. Beide zijn wel meegenomen in de Nederlandse Digitaliseringsstrategie. Het Digitaal Kompas zelf lijkt daarnaast ook voorbij te gaan aan een open en transparante overheid. Deels komt dit terug onder Digitaal Burgerschap waar wordt beschreven dat het een fundamenteel recht is op ‘vrijheid van expressie, inclusief toegang tot diverse, betrouwbare en transparante informatie’. Hierover stelt het rapport zelf dat er een interinstitutionele verklaring gaat komen waarin dit soort rechten wordt geborgd.
Op orde
Op 26 januari 2022 publiceert de Europese Commissie deze verklaring. Is hier dan ons haakje met betrekking tot transparantie en openheid te leggen? Voor een deel. Zo stelt de verklaring als speerpunt participatie in de digitale publieke ruimte: ‘Burgers moeten op alle niveaus kunnen deelnemen aan het democratisch proces en controle hebben over hun eigen gegevens’. Een vertaling kan zijn: als een burger niet actief wordt geïnformeerd over bijvoorbeeld besluitvorming, maar ook rondom adviezen en onderzoeken, dan kan hij niet volledig participeren in het democratisch proces. Hier is expliciet een verbinding te leggen met het aspect actieve openbaarmaking van de Wet open overheid (Woo). Daarnaast moet de burger ook te allen tijde kunnen beschikken over de eigen gegevens. Een ander aspect wat we door de komst van de Woo gaan oppakken: basis informatiehuishouding op orde.
Fundamentele rechten
Waarom is het zo belangrijk om een Digitaal Kompas te hebben, we hebben toch ook – onder andere – onze Nationale Digitaliseringsstrategie en een Wet open overheid? Dat is zeker zo, maar digitalisering, digitale dienstverlening, transparantie en openheid houden niet op bij de grens. Gezamenlijk optrekken vanuit Europa vergroot de slagkracht, maar schept ook een extra verplichting voor nationale regeringen om de belangen van de burger te borgen en te beschermen. Daarnaast gaat dit Kompas verder dan alleen wetgeving: het raakt uiteindelijk de fundamentele rechten van de burger en kan daarmee de mate van deelname aan het democratisch proces vergroten. Het benadrukt daarmee nogmaals hoe cruciaal de informatieprofessional is binnen ons democratisch rechtsmodel en in de weg naar een open en transparante overheid.